Door de jaren heen heb ik ze bijna allemaal gelezen: de boeken over het gedeelde verleden van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (GKv) en de Nederlands Gereformeerde kerken (NGK).
‘Waarom doe je dat toch?’, zullen sommigen zich afvragen,’Echt blij kun je daar onmogelijk van worden!’ Nee! Ik ben niet op zoek naar leed en toch gebiologeerd. Zoals iemand die telkens weer terugkeert naar de plaats van het ongeluk.
Misschien wel omdat deze boeken de achterkant van de pretentie belichten.

Als vrijgemaakte jongen die is opgegroeid met een bijna heldhaftige versie van de kerkelijke breuken, met typeringen als ‘we konden niet anders’, ‘er stond zoveel op het spel’ en ‘de belijdenis was in het geding’, ben ik er nu getuige van dat historici de laatste decennia heel andere kanten van dit verleden blootleggen. Met hen kun je meekijken achter de schermen en wordt er een pijnlijker verhaal zichtbaar: niet zo helfhaftig, al te menselijk en veel vermijdbaarder dan men het eerder had laten voorkomen. Men had -zo leek het wel- soms zoveel obstakels in de weg gelegd dat er wel ongelukken moesten gebeuren. En dat is dan ook gebeurd en daar zijn we allemaal in meegesleept.
Het glasheldere verhaal over het verleden is vervangen door een donker schaduwachtig verleden. Welke rol spelen deze schaduwen nog in het verhaal van nu?

Dat is een belangrijke vraag. Na de landelijke besluiten op 11 november 2017 is het proces van de eenwording van GKv en NGK in een stroomversnelling geraakt. Het natuurlijke groeiproces dat er al eerder tussen beide kerken op gang gekomen was, krijgt sindsdien van bovenaf, onder stevige regie, een flinke impuls.
En in de plaatsen waar er nog niet zoveel groei inzat, -waarschijnlijk door die schaduwen uit het verleden- is men nu ruw wakkergeschud. En gaat men -sneller dan men eerder van plan was- op weg met elkaar. En dat doet toch geforceerd aan. Immers niet de wederzijdse herkenning is de drijfveer, maar eerder de regie van bovenaf.

Wij in Ermelo bereiden ons voor op een vervolg gesprek. Dat zou er sowieso gekomen zijn, we zijn al langer naar elkaar op zoek en hebben al eerder met elkaar gesproken. Maar ja, nu zit er toch meer druk achter, we lopen eigenlijk niet meer in ons eigen tempo, maar moeten sneller dan we eerder van plan waren. En dat loopt niet zo lekker zoals iedereen wel uit ervaring weet.
En dat merk je ook als je in de gemeente spreekt met de generatie die de breuk nog heeft meegemaakt én met de volgende generatie, hun kinderen. Die zijn geen erfgenamen van de kwesties, maar wel van het leed. En het is het leed dat nu zo ineens weer wakker wordt. Je schrikt ervan als je al die persoonlijke verhalen hoort. Er is veel pijn geleden toen en die is lang met mensen meegereisd. Ook met de kinderen die machteloos toezagen hoe hun ouders gebukt gingen onder het verdriet. Met familieleden voor wie ‘familie’ na de breuk nooit meer hetzelfde was.
En over veel van die pijn is nooit meer gesproken. Ze was zelfs een beetje weggezakt en vergeten. Je raakt eraan gewend, zoals aan een geluid dat er altijd is. Maar geconfronteerd met de bron van de pijn toen, is ze er ineens weer: vlijmend en scherp zoals in het begin.
Ik heb niemand horen zeggen dat hij achteraf nog gelijk wil krijgen. En ook niemand dat de eenheid niet gezocht moet worden. Maar bij al die snelle stappen vooruit leeft wel de vraag: ‘hoe kijken de anderen nu aan tegen dit pijnlijke verleden?’ Is dit nu zomaar voorbij, alsof het nooit gebeurd is?

Er is inmiddels een nieuwe streep in de tijd gezet. 4 november is nu als voorbedezondag voor de kerkelijke eenheid aangewezen, in het bijzonder voor het herenigings- en eenwordingsproces van de GKv en NGK. Uit het filmpje dat voor deze dag is gemaakt, zou je de indruk kunnen krijgen dat de zon is opgekomen en dat de schaduwen nu wel tot het verleden behoren.
Voor sommigen zal dat ook zo zijn. Zij hebben verzoening ervaren en kunnen het verleden nu loslaten. Dat lijkt me geweldig voor hen: een nieuw begin.
Maar voor anderen -die dit niet zo hebben mogen ervaren- werpt dit zonnetje nog lange schaduwen. Nog gebonden aan een onverzoend verleden, kunnen ze niet anders dan zo nu en dan achterom kijken en zich afvragen: ‘kan ik in die nieuwe kerk met mijn pijn terecht of moet ik er maar niet meer over beginnen?’ ‘Is er ook voor mij verzoening te vinden in die kerk of alleen voor anderen?’ En, ‘laten we dit verleden nu achter ons, of haalt het ons straks toch weer in?’ Iets wat nog steeds niet duidelijk wordt is immers hoe we samen terugkijken op de landelijke gebeurtenissen die aanleiding werden tot de vele plaatselijke breuken en oorzaak waren van veel verdriet! Kortom, laten we die schaduwen nu echt achter ons of reizen ze met ons mee de toekomst in?

En ook de vraag: ‘kunnen we onze nieuw gevonden eenheid uitleggen aan mensen die als gevolg van het leed van de breuk onze kerken verlaten hebben?’, blijft prikkelen. Op dit moment is dit geen bemoedigend verhaal voor hen en zullen ze eerder denken dat ze er opnieuw buitenstaan, omdat de anderen samen verder gaan zonder zich met hen te verzoenen.

Het is goed om naar het verzoenende werk van de Heer te verwijzen zoals in het filmpje gebeurt, maar te weinig om het daarbij te laten. Je mag toch van ons verwachten dat we ons in het spoor van de Heer verzoenend naar elkaar uitstrekken. Volgens mij gebeurt dat nu vooral incidenteel maar niet structureel: zo blijven een heel aantal van ons onverzoend buiten die eenheid staan. Alles met elkaar maakt dit op mij de indruk dat we een stap overslaan.

4 november, voorbededag voor de kerkelijke eenheid, in het bijzonder voor het herenigings- en eenwordingsproces van de GKv en NGK. Die dag is bij ons in Ermelo een ‘Open Kerken Zondag’, dus daar past dit niet zo bij. Maar op een andere zondag zou je kunnen danken voor de intentie, maar vooral willen bidden voor de praktijk van verzoening. Het zou voor mij anders veel te geforceerd gaan voelen en dat kan toch niet de bedoeling zijn. Want dan blijven die schaduwen maar om aandacht vragen.